17 september 2022, 06:30 • 4 minuten leestijd

Veenendaal - In El Salvador is de bitcoin al een officieel en wettig betaalmiddel, als enige land ter wereld. Nederland is daar nog ver van verwijderd maar toch staat de cryptovaluta hier volop in de belangstelling, ook bij cybercriminelen in de regio Utrecht. Een paar dagen geleden is er nog een 39-jarige Veenendaler aangehouden voor het witwassen van tientallen miljoenen aan cryptovaluta's. Maar waarom is een valuta als bitcoin zo aantrekkelijk voor cybercriminelen en hoe gebruiken ze het nou eigenlijk?

"Wat in 2008 is uitgevonden is een digitaal geldsysteem dat het mogelijk maakt om geld te versturen zonder dat er een tussenpersoon aan te pas komt. Dat klinkt op het eerste gezicht misschien nietszeggend, maar in de IT- en finance-gemeenschap wordt het als een grote doorbraak gezien. Er werd al decennia op gekauwd zeg maar", legt Peter Slagter uit. Hij is oprichter en hoofdredacteur van LekkerCryptisch, een onafhankelijk journalistiek kennisplatform dat zich onder meer richt op cryptovaluta.

"Iedere nieuwe technologie kent vroege gebruikers; early adopters. Dat zijn mensen die, ondanks dat de technologie nog onvolwassen is, redenen hebben om eventuele tekortkomingen op de koop toe te nemen. Denk aan sekswerkers, maar ook criminelen. Zij hebben belang bij een breed scala aan manieren om waarde ongezien van a naar b te krijgen, en nemen nieuwe mogelijkheden snel in gebruik."

Combineer die vermeende anonimiteit met snelheid en het grensoverschrijdende karakter van cryptovaluta en de interesse van (niet alleen) cybercriminelen is dus gewekt. Volgens Slagter konden de digitale dieven in de beginjaren van bitcoin hun gang gaan omdat de kennis om dit soort criminaliteit op te sporen ontbrak.

Nu is dat wel anders, zegt hij. "Ze zijn best comfortabel geworden met het bestaan van cryptovaluta’s, en dat zie je terug in het gemak waarmee criminaliteit opgespoord wordt. Het is een misvatting dat criminelen vrijuit gaan als ze cryptovaluta gebruiken. Met de kanttekening dat het wel een kat- en muisspel blijft. Er wordt door criminelen altijd een manier gezocht om onzichtbaar te blijven, en door politiediensten naar methoden om die verborgenheid ongedaan te maken."

Bitcoin, ethereum of andere cryptovaluta zijn ontworpen als digitaal betaalmiddel waarmee je zonder tussenkomst van een derde partij zoals een bank, transacties naar elkaar kunt versturen. De transacties worden geverifieerd en uitgevoerd door een decentraal netwerk van computers. Kortom, het is geld dat alleen virtueel bestaat.

Cryptogeld bewaar je daarom in een digitale portemonnee: een wallet. Er zijn dan ook weer verschillende soorten digitale wallets. Je kunt cryptogeld opslaan op je laptop, telefoon of op een andere manier online bewaren.

De 39-man uit Veenendaal liep uiteindelijk tegen de lamp, toen hij het cryptogeld wilde omzetten, zegt politiewoordvoerder Laetitia Griffioen. "In dit geval gebeurde het witwassen doordat de verdachte de ene cryptovaluta (bitcoin) omzette in een andere (privacy coin monero) en vice versa. Hierdoor is de cryptovaluta moeilijker te volgen. De cryptovaluta was gestolen na phishing."

Vooral dat omwisselen was in dit geval cruciaal, vult politiewoordvoerder Joost Lanshage zijn collega aan. "Dat omwisselen is echt opgevallen. Als jij een wietkwekerij hebt, valt dat uiteindelijk ook op. Je ziet het aan de verbruikte elektra, of als het gesneeuwd heeft bijvoorbeeld. En zo zijn er allerlei haken en ogen waaraan we dat hier ook kunnen zien, maar we kunnen dat niet melden natuurlijk."

De Veenendaler maakte ook nog gebruik van het anonieme online netwerk Bisq om zijn witwaspraktijken te faciliteren en in de wereld van crypto's is dat netwerk geen onbekende. Slagter: "Bisq is niet opgetuigd om criminaliteit te faciliteren. Het wordt voornamelijk gebruikt om bitcoin te ruilen en het heeft een breed scala aan gebruikers. Er wordt geld direct tussen twee partijen direct gewisseld. Desondanks hebben ze het in de smiezen gekregen."

En dat is volgens Bert Slagter, mede-oprichter van LekkerCryptisch, best bijzonder. "Hij is eigenlijk opgepakt via het bitcoin-netwerk. Het benadrukt wel weer hoe anno 2021-2022, over de hele linie politie en opsporingsdiensten comfortabel zijn geworden met deze technologieën. In de administratie van bitcoin staan geen namen bijvoorbeeld. Er staan reeksen van cijfers en letters en die moet je koppelen aan de identiteit van iemand in de echte wereld.

Als dat is gelukt, zijn er veel gegevens over het gedrag van die gebruiker te vinden. De FBI heeft wel eens gezegd dat ze daarom liever zien dat criminelen bitcoin gebruiken dan cashgeld, omdat er veel meer gegevens zijn te checken. Nu zijn zulke zaken opvallend, maar over een jaar of tien verwacht ik dat het meer naar de achtergrond gaat."

De meeste transacties met cryptovaluta vinden plaats via zogenoemde omwisselplatforms. Daar kun je tegen betaling van gewoon geld cryptovaluta kopen of omwisselen tegen andere cryptovaluta. In Nederland wordt cryptogeld niet als geld gezien, maar als 'goed'. Dat komt omdat cryptovaluta niet voldoet aan de drie basisbeginselen van geld: ruilmiddel, oppotmiddel en rekenmiddel.

De Autoriteit Financiële Markten (AFM), de Nederlandse gedragstoezichthouder op de financiële markten, laat weten dat crypto's steeds vaker gebruikt worden voor criminele activiteiten. "Crypto’s zijn kwetsbaar voor financieel economische criminaliteit zoals bijvoorbeeld witwassen, misleiding en oplichting. Dat komt door het hoog technische karakter, de internationale dimensie en de pseudo-anonimiteit van de transacties. In onze laatste Signalenmonitor zagen wij een toename van signalen van mensen die mogelijk werden misleid bij investeringen in crypto’s", zegt woordvoerder Yolanda Bieckmann.

"Momenteel valt het grootste deel van handelen in crypto’s nog niet onder het toezicht van de AFM. Naar verwachting wordt rond 2024 Europese regelgeving geïmplementeerd en komt een deel van de cryptomarkt wel onder toezicht. Nu is er voor consumenten geen bescherming door toezicht."